Chợ người Hoa là những khu chợ do nhiều tiểu thương gốc Hoa buôn bán. Qua nhiều thời kỳ ở Sài Gòn, chợ này vẫn tồn tại. Trong suốt thời kỳ kháng chiến chống Pháp, Nhật, và Mỹ, nó vẫn được duy trì cho đến ngày nay. Nhiều công trình bị phá hủy, nhưng những khu chợ này vẫn đứng vững, bởi vì khi chúng tồn tại, chính quyền thu thuế được, nên không ai dại gì phá hủy. Chính vì vậy, chúng luôn luôn tồn tại.
Nguyên nhân hình thành chợ do nhóm người Hoa thành lập bắt nguồn từ việc di cư của họ từ những vùng nghèo và những người có hàng hóa muốn mang sang Việt Nam để trao đổi. Ở Việt Nam cũng có những đợt di cư từ Bắc vào các vùng núi khai hoang, đi kinh tế mới. Người Hoa cũng vậy, họ đi tìm vùng đất mới để khai hoang và phát triển kinh tế. Họ vào đây buôn bán những mặt hàng tiêu dùng hàng ngày như thực phẩm, quần áo, giày dép, nồi chảo… Chợ người Hoa ở Sài Gòn, như Chợ Lớn, còn được gọi là Chợ Bình Tây, là nơi bán giày dép, túi xách, và các loại hàng hóa tiêu dùng hàng ngày.
Hầu hết hàng hóa do người gốc Hoa sống quanh chợ sản xuất và cung cấp cho các tiểu thương. Sau này, những người sản xuất đã dời đi xa hơn, ở các quận vùng ven để mở công xưởng, nhà máy sản xuất cung cấp cho chợ đầu mối. Tại Chợ Lớn, các tiểu thương vẫn giữ ngôn ngữ của họ, tiếng Hán, để giao tiếp. Họ sống ở đây qua nhiều đời nhưng vẫn giữ được văn hóa quê hương.
Kề bên Chợ Bình Tây là Chợ Kim Biên. Trước đây, Chợ Kim Biên chuyên bán hóa chất cho các nhà máy sản xuất như xà phòng, cồn sát trùng, và các loại hóa chất dùng làm mỹ phẩm. Sau này, họ nhập khẩu hóa chất phục vụ thực phẩm như phẩm màu, chất bảo quản thức ăn… Điều này cho thấy sự thích nghi và phát triển của chợ theo nhu cầu thị trường.
Ở những khu chợ người Hoa, ai có tiền thì thuê sạp lớn, không có tiền thì thuê một chỗ đứng nhỏ. Họ bán dần dần rồi chuyển sang sạp lớn. Hầu như tiểu thương ở đây ai cũng có kho hàng. Tại chỗ buôn bán, họ đặt hàng mẫu, khi khách cần, họ mới cho người mang ra. Mặc dù bán sỉ, nhưng họ cũng bán lẻ.
Đây không phải là chợ nhưng nó tự thành lập một khu trên con đường Hải thượng lãnh ông, những nhà có mặt tiền sát nhau họ bán cùng sản phẩm, Văn hóa người hoa là người ta bán hàng họ tạo ra một khu bán buôn các mặt hàng giống nhau, chính vì vậy Con đường Hải thượng lãng ông bày bán thuốc bắc, Nói đến khu chợ bán thuốc bắc ở Sài gòn ai cũng biết đường hãi thượng lãng ông, ở con đường này người ta có dựng tượng ông Hải thượng lãn ông là danh y lê hữu trác. Chữ “Hải Thượng Lãn Ông” (海上懶翁) có thể được giải nghĩa như sau:
Tiếng Hán
海 (Hải): biển
上 (Thượng): ở trên, trên
懶 (Lãn): lười biếng, không muốn làm
翁 (Ông): ông, người già
Tiếng Việt
“Hải Thượng Lãn Ông” có thể được dịch là “Ông lão lười biếng ở trên biển”.
Giải thích thêm về chữ Hải Thượng lãn ông:
Giải thích tên gọi
Hải Thượng (海上):
Chữ “Hải” (biển) có thể tượng trưng cho sự rộng lớn, bao la, cũng như sự gắn bó với thiên nhiên và các phương thuốc từ tự nhiên.
“Thượng” (trên) có thể hiểu là vị trí cao, thể hiện tầm vóc, uy tín và tri thức của ông trong lĩnh vực y học.
Lãn Ông (懶翁):
“Lãn” (lười biếng) có thể được hiểu theo nghĩa ẩn dụ, thể hiện sự thanh thản, không vội vã trong cách tiếp cận cuộc sống và y học. Ông coi trọng việc tĩnh tâm và suy nghĩ sâu sắc trước khi hành động.
“Ông” (người già) thể hiện sự kính trọng, tôn vinh ông như một người có kinh nghiệm và tri thức.
Ý nghĩa tổng thể
Tóm lại, “Hải Thượng Lãn Ông” không chỉ đơn thuần là tên gọi mà còn mang trong mình triết lý sống và nghề nghiệp của Lê Hữu Trác. Ông là một người thầy thuốc uyên bác, nhưng cũng biết tìm kiếm sự bình yên trong tâm hồn, ưa thích sự giản dị và tự nhiên. Tên gọi này phản ánh sự giao thoa giữa tri thức y học và triết lý sống của ông.
Tượng trên đường Hải Thượng Lãn Ông ở Sài gòn là tượng của Lê Hữu Trác, một danh y nổi tiếng trong lịch sử y học Việt Nam. Ông còn được biết đến với tên gọi Hải Thượng Lãn Ông, là tác giả của nhiều tác phẩm y học cổ truyền có giá trị. Tượng của ông được đặt để tôn vinh những đóng góp của ông cho nền y học Việt Nam.
Tiếp đến là Chợ Thiếc, thành lập từ thời Pháp nhưng vẫn là con cháu người Hoa lập chợ buôn bán. Với dân số ngày càng đông, chắc chắn Chợ Lớn không đủ chỗ cho người bán lẫn người mua, nên con cháu người Hoa đã tìm khu khác để mở kinh doanh. Ngày nay, Chợ Thiếc bán vàng bạc và chế tác trang sức loại tầm trung cho những người thích đeo trang sức. Trước đây, chợ này bán các loại đồ làm từ thiếc như thùng thiếc, gàu múc nước…
Thợ gò thường dùng búa đập gõ những miếng thiếc lớn để uốn thành vật dụng. Ngành gò thiếc từng rất phát triển ở đây, nhưng sau này người ta dùng máy móc. Điều này cho thấy sự chuyển mình của ngành nghề theo thời gian.
Chợ bán sắt thiếc cũng nằm trên đường Hà Tôn Quyền, là khu chợ chuyên bày bán phôi sắt. Các thợ tiện thường đến đây tìm phôi thép để tiện cho máy móc. Ở chợ này có những tấm thép lớn, và dân buôn sử dụng cưa tự động để cắt thành những mảnh nhỏ theo yêu cầu. Dù nói là chợ sắt thép, nhưng ở đây cũng bán các loại phôi đồng, nhôm. Nhiều cục thép nặng nhưng nhỏ bằng nắm tay.
Ở ngoài đường chính, các cửa hàng bày bán đủ loại mặt hàng thép. Phía bên trong những con hẻm là nhà của người Hoa, nơi họ vừa ở vừa làm nghề. Điều này cho thấy sự hòa nhập giữa đời sống và công việc của họ.
Chợ Tạ Uyên nằm trên đường Tạ Uyên, quận 11. Tại Sài Gòn, dân cơ khí thường lui tới đây để tìm dụng cụ cho công việc của họ. Chợ này chuyên bán dụng cụ cơ khí như kiềm, búa, ốc vít, và các thiết bị sửa chữa máy móc hệ hơi. Ốc vít ở đây được thiết kế riêng cho ngành áp suất, và kích thước cũng khác với hệ nước. Nếu bạn không chuyên về cơ khí áp suất, chợ này không phải là nơi dành cho bạn.
Có lần tôi đến đây tìm kiếm ốc cho hệ nước nhưng không tìm ra, vì kích thước không phù hợp. Điều này cho thấy sự phân hóa rõ ràng trong từng lĩnh vực kinh doanh.
Chợ Tân Thành, còn gọi là chợ xe máy, chuyên bán các loại ốc vít cho xe máy từ xưa đến nay. Nhiều dân xe đến đây để tìm ốc rin theo xe. Có những chiếc xe không còn sử dụng, người ta mang đến đây để rã ra bán. Chợ này có rất nhiều đồ cũ nhưng giá trị cao. Các anh chơi xe Dream thường đến đây tìm bô rin hay bình xăng con để phục chế cho chiếc xe cũ của mình. Hầu hết các quầy hàng ở đây bán đồ rã ra từ xe cũ, cũng có cửa hàng bán phụ kiện làm đẹp cho xe.
Chợ Nhật Tảo chuyên bán đồ điện tử. Mỗi khi đồ điện nhà tôi hư, tôi thường chạy xuống đây để mua. Có lần máy vi tính của tôi bị hỏng tụ, tôi mang tụ xuống chợ Nhật Tảo, và họ đưa cho tôi tụ giống hệt để thay vào. Chợ này cũng chuyên bán loa thùng, âm ly và các loại dây điện cho ngành điện tử. Phần lớn khách hàng ở đây là những thợ sửa chữa.
Họ thường đến mua dây điện, tụ điện và các thiết bị khác. Chợ Nhật Tảo nằm trên đường Nhật Tảo, ngay ngã tư Lê Đại Hành với Ba Tháng Hai. Nếu bạn đi bộ từ đây, bạn có thể dễ dàng đến Chợ Hòa Hảo.
Chợ Hòa Hảo chuyên bán vải simily cho ngành giày dép, túi xách. Người Hoa lâu năm ở đây kinh doanh, bán buôn các loại đinh, nút và móc khóa nhựa cho ngành may balo. Các xưởng sản xuất thường đến đây mua nguyên liệu. Ở đây cũng có những cuộn mút xốp, được chất lên lề đường. Người ta thường mua bằng xe máy và đậu dưới lòng đường để vào mua hàng. Nói đến chợ lớn thì không thể không nói đến chợ An đông
Chợ An đông có tên tiếng hán là 安東市場 chợ này cũng ở Quận 5 – Sài gòn. Thường các mặt hàng đồ ăn, thực phẩm khô hầu như các chợ đều bán, ít nhiều, nhưng nét đặc trưng riêng của chọ An đông là bán quần áo. Trải dài từ Miền trung vào miền tây đông nam bộ tất cả các chợ thị, chợ huyện đều lấy hàng từ chợ An đông về bán, chợ nay là đầu mối sỉ lớn nhất Sài gòn chuyên cung cấp quần áo. Các xưởng may mặc loanh quanh Sài gon họ gia công quần áo theo mùa để cung cấp riêng cho chợ này. Vì ở đây lượng hàng hóa bán đi lâu đời. Thời trước mỗi tiểu thương ở các chợ tỉnh họ vào đây để tìm mối sĩ để mua hàng rồi làm quen, sau này họ về quê, nhờ các dịch vụ xe đò để đưa tiền mua hàng giúp. Các tiểu thương ở chợ tỉnh họ ghi toa – ghi bill (danh sách hàng cần mua) vào một tờ giấy nhỏ có kèm với tiền đưa cho chủ xe đò để vào chợ này lấy hàng giúp. Lấy hàng xong họ vận chuyển về tận sạp cho tiểu thương bán, khi có điện thoại các tiểu thương họ bắt đầu gọi điện để đặt hàng, nhiều lúc vì lấy hàng dư, rồi trả tiền dư nhiều lần họ tạo được mối liên hệ gần gũi, có khi mua hàng từ từ trả cũng được. Thường gần tết, cuối năm là các tiểu thương ở tỉnh họ gom tiền trả hết cho mối sỉ Chợ An đông, dần dần họ tạo được một chân rết làm ăn, Các xưởng cũng vậy, họ may hàng xong cấp cho chọ An đông bán, cũng đến cuối năm họ mới trả tiền cho chủ xưởng. Khi tôi còn là sinh viên tôi thường lui tới Chợ an đông để mua hàng về cho Má, những bao hàng được bọc bằng bao nilong đen quấn băng keo vàng, các anh bốc vác chạy tới chạy lui làm việc không nghỉ, ở đây không khí rất náo nhiệt, Chợ này ai mà có sạp được gọi là đại gia ngầm – vì phần lớn thời gian họ ở chợ không đi chơi họ bán hàng rất nhiều nhưng ít ai thấy họ đi chơi. Ở bên hông các cầu thang bộ được các bao hàng lăn xuống như quả vụ, bên trong chứa quần áo nên không sao. Dân buôn đến đây mua hàng họ không trả giá, thích thì bớt cho 5 , 10 ngàn cho vui vì số lẻ. còn hầu như giá đã niêm yết rồi. Mỗi mối sỉ họ có phía sau là những xưởng may làm ăn lâu năm nên hàng hóa ít khi nào trung, họ sản xuất bán quanh năm. Từ ngày có hàng hóa trung quốc nhập vào bắt đầu các tiểu thương này họ gặp nhiều vấn đề đứt gãy chuỗi bởi vì nhiều người thấy ngành hàng thời trang bán quần áo lời nhiều, các shop bắt đầu mở cửa nhưng thị trường quá nhiều người bán dẫn đến nhiều người bán không được phá sản, 1 người phá sản dẫn đến người cung cấp sỉ mất hàng, mất tiền khi cho gối đầu, Từ đó về sau họ cũng ngại cho bán thiếu gối đầu. Bây giờ công nghệ phát triển họ chụp hình khách ở tỉnh họ chọn mẫu xong trả tiền bằng chuyển khoản, trong Sài gòn các đầu mối mới đóng hàng gởi về. Còn một khu chợ giống chợ an đông nữa đó là chợ Tân bình. Vì nói đến An đông phải nói đến Tân bình
Chợ tân bình cũng gần giống như chợ an đông, vì đây là chợ cung cấp quần áo sỉ từ các tỉnh miền trung vào miền tây, đông nam bộ. Thường các dân buôn đến chợ này trước để lựa đồ đóng về tỉnh sau khi xong việc ở đây họ mưới đi chợ An đông để đóng hàng tiếp, Chợ tân bình hàng hóa rẻ hơn An đông 1 giá vì hàng này ít trộn hàng trung quốc vào, chủ yếu là hàng hóa ở các xưởng gốc Sài gòn làm ra, các xưởng cũng ở gần khu bảy hiền, khu quận tân phú, họ đi lại nhanh tiện lợi và mối hàng cũng dễ làm việc. Chợ Tân bình cách bán hàng cũng gần giống chợ an đông, Chợ này có đặc biệt là họ bán thêm phụ liệu may mặc cho các xưởng về làm hàng như nút quần áo, tem nhãn, vải phục vụ cho các xưởng sản xuất
Cuối cùng, còn nhiều khu chợ khác như chợ Đại Quang Minh chuyên bán đồ may mặc, chợ vải Soái Kinh Lâm, chợ An Đông… Tôi sẽ viết về chúng trong những bài sau. Những khu chợ này không chỉ là nơi buôn bán mà còn phản ánh nét văn hóa đa dạng của Sài Gòn.
Chợ truyền thống giữ được nét văn hóa vùng miền, vì thực phẩm được trực tiếp từ người nông dân đến chợ,
