Khi chúng ta được sinh ra, cha mẹ đã có công ăn việc làm. Vì áp lực cuộc sống, họ phải tìm cách tạo ra của cải vật chất để có thức ăn cho con cái. Họ làm việc vì trách nhiệm gia đình; chính vì vậy, họ luôn học hỏi kinh nghiệm để tăng thu nhập. Để có thu nhập cao, họ thường phải tăng thời gian làm việc và nghiên cứu, tức là bỏ nhiều thời gian và công sức cho công việc của mình, nhằm thu hút nhiều khách hàng hơn. Thời gian càng dài, kinh nghiệm của họ càng nhiều. Người nông dân cũng vậy; họ trải qua khoảng thời gian rất dài để hiểu biết về mùa nào nên gieo trồng, mùa nào nên trừ sâu bọ, và mùa nào là thời điểm gặt hái. Họ phải trải qua nhiều lần thất bại và học hỏi từ những người xung quanh để tích lũy kinh nghiệm.
Nhiều người biết cách ghi chép lại kiến thức để truyền lại cho con cái sau này, nhưng cũng có nhiều người chỉ giữ trong đầu vì không biết cách viết thành sách để dạy cho thế hệ sau. Do đó, khi có con cái, nhiều người muốn con mình học theo nghề của họ, phải cầm tay chỉ việc, đi theo hàng ngày để có cơ hội chỉ dạy. Còn nhiều người khác, vì thấy công việc quá khó khăn, nên không muốn con mình theo nghề.
Tôi có một người cậu là ông chủ của xưởng gỗ, chuyên nhận gia công cắt gỗ cho những người muốn làm nhà. Phần lớn một ngôi nhà đều cần gỗ, nên chủ nhà thường mua gỗ từ nhiều nơi trong tỉnh để gom lại chỗ cậu tôi nhờ xẻ thành cây nhỏ cho tiện làm nhà. Phần gỗ đẹp được dùng làm trụ, cột, còn phần nhỏ hơn thì cắt kích thước 5cm x 6cm và chiều dài khoảng 4m đến 5m. Ván gỗ được xẻ ra từ cây gỗ lớn, và một ngôi nhà cần rất nhiều gỗ. Cậu tôi là người giúp khách hàng tính toán xem cần bao nhiêu gỗ, cắt sao cho lợi nhất. Thời điểm cậu tôi làm việc rất thuận lợi, và ông là người đầu tiên mở xưởng lớn nhất vùng đó. Vào thời điểm đó, nhà ông rất giàu, vì ngoài việc xẻ gỗ cho khách hàng, ông còn kiếm lời từ việc mua gỗ từ người nông dân. Khi họ đốn cây nào, cậu tôi cho thợ mang cưa vào cắt, vừa lấy tiền công cắt gỗ, vừa có xe nâng chở về luôn. Giá cậu tôi đưa ra là giá thị trường, nhưng vì ông làm nhiều công đoạn hơn nên dịch vụ tốt hơn chỗ khác, chính vì vậy mà cậu tôi chiếm lĩnh thị trường gỗ trong vùng.
Gỗ được chất ở kho, kho này là sân bay từ thời Mỹ để lại. Vì nhà nước không có kế hoạch sử dụng nên bỏ trống, cậu tôi đã dùng nó làm bãi để gỗ. Những cây gỗ lớn phải cần từ 2 đến 3 người ôm mới hết, tất cả được xếp thành đống ở viền sân bay, coi như kho mà không phải mất tiền thuê. Trong xưởng, mười mấy người thợ làm việc, ai cũng khỏe mạnh, mà thời đó lương trả cũng không cao. Công việc làm ăn rất bài bản và lợi nhuận cao. Số tiền ông kiếm được có thể nuôi sống nhiều đời.
Cậu tôi có hai người con, từ khi hai đứa sinh ra, ông không cho làm gì hết, chỉ việc ăn và học. Dù nhà làm gỗ nhưng chúng không quan tâm đến gỗ là gì cả. Sáng mở mắt ra là đi học cho đến tối mới về. Hết học đàn, học vẽ đến học đủ thứ trên đời. Nguyện vọng và kế hoạch của cậu tôi là cho con đi du học nước ngoài. Dĩ nhiên, với số tiền không tiêu hết, hai đứa cháu chỉ cần đến tuổi là có thể đi nước ngoài.
Sau khi học hết lớp 12, cả hai đứa đều lần lượt ra nước ngoài du học. Đứa đi học ở Mỹ, đứa đi học ở Úc. Mọi người trong dòng họ tôi ai cũng trầm trồ khen ngợi cậu giỏi và có con đi du học. Nhưng sau khi học xong, các cháu không thể ở lại Mỹ và Úc để tiếp tục làm việc. Chúng gặp vấn đề là sống xa gia đình, không có ai giúp đỡ; có việc gì thì dùng tiền ba mẹ gửi qua để giải quyết. Một số vấn đề không phải cứ có tiền là giải quyết được, đó là thiếu thốn tình cảm của ba mẹ. Khi ở với ba mẹ, chúng được cưng chiều, còn khi ra ngoài xã hội, không ai quan tâm nên cảm thấy bị bỏ rơi. Sau khi học xong, chúng quay về Việt Nam đi làm, nhưng ở Việt Nam, nếu muốn lương cao thì không ai thuê, vì có cái mác du học nên không chịu làm việc lương thấp. Đơn xin việc lúc nào cũng tính tiền đô la và yêu cầu chức vụ cao, trong khi đó, chúng không biết là đang đi xin việc chứ không phải làm ông chủ như ba mình. Nếu xin việc lương thấp thì không chịu làm, còn lương cao thì không ai thèm mướn. Các công ty thường thuê người Việt Nam còn hai đứa thì trả lương vẫn thấp hơn so với việc thuê mấy đứa du học nhưng chưa chắc làm việc hiệu quả hơn.
Vì hai đứa cháu của cậu tôi được nuông chiều từ nhỏ, nên khi ra đời, chúng cứ nghĩ học giỏi là đủ, nhưng thực tế không phải vậy. Ngoài thực tế, người ta không cần bằng cấp cao, họ cần bằng cấp tương xứng với trình độ và số tiền kiếm được cho công ty. Đây là câu chuyện điển hình cho việc cha mẹ muốn con học giỏi và làm công việc nhẹ nhàng.
Còn gia đình của một người bạn tôi, Đức Anh, có đứa con trai tên Dũng. Từ ngày lập gia đình, Đức Anh đã làm một thời gian ở bệnh viện. Sau khi cưới vợ, anh mở một phòng nha tại nhà để kinh doanh. Từ nhỏ, Đức Anh đã dạy Dũng làm những bộ răng sứ. Công việc sau giờ học của Dũng là đúc những bộ răng giả cho khách hàng. Mỗi lần đi học về, tôi thấy Dũng ngồi trước nhà tháo những chiếc răng giả từ khuôn sắt được đổ bên trong thạch cao trắng. Nó dùng kìm kẹp gõ để lấy ra những chiếc răng giả trắng tinh và chiếc lợi giả màu như thật. Đây là công việc hàng ngày của cậu con trai. Ngoài những ngày nghỉ, Dũng còn phụ ba mình đi mua vật tư cho phòng nha.
Thấm thoát cũng đã 18 năm. Dũng đã đi học và học chính ngành làm răng của ba mình. Khó khăn của anh là học những môn không liên quan đến chuyên ngành, trong khi những môn liên quan đến chuyên ngành thì quá dễ dàng với anh. Bạn bè anh còn ngán ngẩm với những môn thực hành lấy dấu răng, làm răng và cả giao tiếp với bệnh nhân. Nhiều đứa bạn sinh viên học cùng lớp không thấy niềm đam mê công việc và cũng không có định hướng nghề nghiệp. Tụi nó còn không biết học xong có theo đuổi nghề hay không. Còn Dũng thì rất đam mê ngành này.
Sau khi tốt nghiệp, Dũng được ba mình mở cho phòng nha làm giám đốc luôn. Công việc thuận lợi, khách hàng nào khó tính cần công nghệ cao đến phòng răng cũ của Đức Anh, thì anh đẩy qua phòng răng của con mình, vì ở đây có bác sĩ được đào tạo bài bản và máy móc hiện đại như máy chụp X-quang, camera chiếu thẳng vào răng cho khách xem lúc đang nằm. Còn khách hàng nào Dũng không làm được, anh hỏi ba. Với kinh nghiệm vài chục năm trong nghề, ba Dũng không cần máy móc cao siêu vẫn xử lý được. Công việc của hai cha con rất thuận lợi. Vậy mà mấy năm sau, khi Dũng ra trường và mở phòng nha, giờ hai cha con cũng mở một bệnh viện chuyên về răng hàm mặt lớn ở tỉnh.
Đây là lý do tại sao những người kinh doanh sau này được thừa hưởng từ người đi trước, nhiều thuận lợi hơn rất nhiều so với người mới bắt đầu. Làm một mình rất cô đơn, mà muốn hỏi cũng không ai chỉ bảo tận tình như cha mẹ ruột của mình, người nhà luôn ưu ái hơn. Còn về vấn đề tài chính, người nhà đầu tư không cần chứng minh giấy tờ. Đây cũng là cách mà người Hoa và những gia đình giàu có nhiều đời vẫn tiếp tục cha truyền con nối.
